علل مادرزادی در کم بینایی چیست؟
کم بینایی اصطلاحی است که به درجات مختلف کاهش بینایی تا مرز نابینایی مطلق اطلاق می شود.علل آن می تواند بیماریها ی مختلف چشمی ، ضربه و یا نقائص مادرزادی باشد.ماجرا از این قرار است که نیما مسیحا، خواننده خوشصدایی که از سال ۶۹ فعالیت هنری خود را آغاز کرده و در سال ۷۸ با خواندن تیتراژ فیلم «دستهای آلوده» بهصورت حرفهای وارد عرصه موسیقی پاپ شده، هفته گذشته در برنامه «دورهمی» پرده از راز بیماری مادرزادیاش برداشته است: «اولین بار است که این مطلب را بیان میکنم. دوست ندارم مردم بهدلیل این موضوع به من ترحم کنند. سالهای زیادی است که درگیر یک مشکل چشمی هستم.
در طول این سالها بارها در «سلامت» از اهمیت فاشگویی چهرههای مشهور و محبوب جامعه درباره بیماریها و مشکلات سلامتشان گفتهایم. کموبیش در تمام دنیا، این به عنوان یک ارزش شناخته میشود که ستارههای مورد توجه مردم به راحتی از بیماریهای خود حرف بزنند تا به این ترتیب، هم از بیماریهای مختلف انگزدایی کنند، هم به افرادی که از بیماریهایی مشابه بیماری آنها رنج میبرند، نشان بدهند که با وجود بیماری نیز میتوان موثر و موفق و محبوب بود. این بیماری باعث کمبینایی من شده است. به همین دلیل نمیتوانم رانندگی کنم و به راحتی از خیابان بگذرم. همچنین باید در کنسرتهایم تمام ترانهها و سمفونیها را حفظ باشم زیرا قادر به روخوانی نیستم. گاهی حتی دوستانم از من دلخور میشوند و میگویند نیما خودخواه است؛ ما را میبیند و سلام نمیکند، در حالی که نمیدانند من با چشمهایم قادر به تشخیص چهره آنها از فاصله دور نیستم…» او در ادامه گفته است که بیماریاش یک مشکل مادرزادی به نام «فوندوس فلاوی ماکولاتوس» است که بهدلیل ازدواج فامیلی پدر و مادرش ایجاد شده. در «درمانگاه» این هفته به همین بهانه با دکتر فیروزه رحیمی، جراح و فوقتخصص قرنیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کردهایم.
: کمبینایی مادرزادی چه تعریفی دارد و به چه دلایلی ایجاد میشود؟
اختلال دید در نوزادان میتواند بهصورت نابینایی کامل یا کمبینایی ظاهر شود. علائم کمبینایی مادرزادی معمولا از زمان تولد یا ۱ تا ۲ سال بعد از آن بروز پیدا میکند. این اختلال علل مختلفی دارد اما در اغلب موارد بهدلیل بیماریهای ارثی و ازدواجهای فامیلی ایجاد میشود. از شایعترین علل کمبینایی مادرزادی میتوان به موارد زیر اشاره کرد
بیماریهای شبکیه: این بیماریها از جمله «فوندوس فلاوی ماکولاتوس» باعث از بین رفتن دید مرکزی میشوند، در حالی که دید محیط برای فرد باقی میماند. البته دید محیط بسیار محدود است. به همین دلیل به افراد مبتلا به این بیماریها، کمبینا گفته میشود.
بیماریهای مربوط به عصب بینایی: در این بیماریها، عصب بینایی از دوران کودکی دچار آتروفی میشود. عصب بینایی مسوول انتقال تصاویر از شبکیه به مغز است، بنابراین افراد مبتلا به این بیماریها در دید خود اختلال پیدا میکنند.
آبسیاه: بالا رفتن فشار چشم در آبسیاه مادرزادی از دیگر علل کمبینایی است. در صورت تشخیص بهموقع این بیماری میتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد، اما اگر آبسیاه دیر تشخیص داده شود به عصب بینایی آسیب میرساند و فرد را دچار اختلال بینایی شدید میکند.
آبمروارید: آبمروارید مادرزادی میتواند از بدو تولد یا در ماههای ابتدایی زندگی، خود را نشان دهد. این بیماری از دیگر دلایل شایع کمبینایی مادرزادی است که باید خیلی سریع تحتدرمان جراحی قرار بگیرد. در غیر این صورت باعث ایجاد تنبلی شدید چشم و اختلال بینایی میشود.
کدورت قرنیه: کدورتهای مادرزادی قرنیه از دیگر علل کمبینایی هستند. قرنیه اولین سطح کره چشم است که تصاویر از آن وارد چشم میشوند. در این بیماری اگر تمام بخشهای کره چشم از جمله شبکیه و عصب بینایی سالم باشند و فقط قرنیه مشکل داشته باشد، میتوان از طریق پیوند قرنیه (برداشتن قرنیه بیمار و جایگزین کردن آن با قرنیه پیوندی) کدورت را اصلاح کرد.
شبکوری: این بیماری که نوعی اختلال در رنگدانه شبکیه است، معمولا از همان سالهای اول تولد مشخص میشود. در بعضی موارد نیز علائم آن بهتدریج با افزایش سن بروز پیدا میکنند. افراد مبتلا به شبکوری دچار اختلال شدید دید هنگام شب هستند. این بیماری را میتوان از طریق معاینه و آزمایشهای لازم تشخیص داد. شبکوری معمولا پیشرونده است و بهتدریج باعث از بین رفتن دیدهای محیطی میشود. در این شرایط، فرد دید لولهای پیدا میکند و ممکن است دید مرکزی خود را هم از دست بدهد. با این حال در بعضی از موارد، شبکوری سیر آهستهای دارد و ممکن است تا پایان عمر باعث اختلال شدید در زندگی فرد نشود.
آلبینیسم: آلبینیسم از گروه بیماریهای ژنتیکی است که در آن شبکیه، عنبیه و پوست بدون رنگدانه هستند. این موضوع باعث اختلال شدید در بینایی میشود. بعضی از افراد فقط دچار آلبینیسم چشمی هستند اما در بعضی دیگر، علائم بیماری در تمام بدن (بهصورت سفید شدن موها، مژهها، ابروها و…) دیده میشود.
: آیا عیوب انکساری شدید هم میتوانند منجر به کمبینایی یا نابینایی شوند؟
نه، این موضوع بعید است. کودکانی که دچار عیب انکساری شدید هستند، معمولا در همان سالهای اول تولد، علائم اختلال در دید را نشان میدهند و تحتدرمان با عینک قرار میگیرند، بنابراین دچار کمبینایی نخواهند شد.
: ازدواج فامیلی تا چه حد در ابتلا به کمبینایی و نابینایی مادرزادی تاثیرگذار است؟
بسیاری از بیماریهای مادرزادی در ازدواجهای فامیلی ایجاد میشوند. درواقع، ژنهای نهفته بیماری در بدن پدر و مادر میتوانند با ازدواجهای فامیلی، خود را بهصورت ژن بارز در فرزند نشان دهند. متاسفانه در مشاوره ژنتیک پیش از ازدواج امکان بررسی تمام ژنهای بدن وجود ندارد. در آزمایشهای ژنتیک معمولا فقط بیماریهایی مورد بررسی قرار میگیرند که زن و مرد از وجود آن در خانواده خود آگاهی دارند. این در حالی است که اغلب افراد فقط از بیماریهای خانوادگی تا نسل پدربزرگ و مادربزرگ خود باخبر هستند و از وضعیت سلامت نسلهای قبل از آن اطلاعی ندارند. به همین دلیل با آزمایش ژنتیک هم نمیتوان از بروز تمام بیماریهای مادرزادی پیشگیری کرد. بهترین راه پیشگیری از این بیماریها، خودداری از ازدواجهای فامیلی است.
: آیا ضربه به سر هنگام زایمان هم میتواند باعث اختلال دید و کمبینایی در نوزاد شود؟
این اتفاق امروزه دیگر شایع نیست. در گذشته وقتی برای زایمانهای طبیعی دشوار از فورسپس (نوعی ابزار دستی برای کمک به بیرون آوردن نوزاد) استفاده میشد، بهصورت نادر ممکن بود فورسپس روی چشم بیفتد و به قرنیه صدمه بزند. البته کمبینایی حاصل از این اتفاق معمولا یکطرفه است زیرا فورسپس احتمال دارد فقط روی یک چشم بیفتد.
: عفونتهای داخل رحمی چه تاثیری بر بینایی نوزادان میگذارند؟
عفونتهای داخل رحمی نهتنها میتوانند باعث اختلالات چشمی در نوزادان شوند بلکه احتمال مشکلات مغزی و رشدی و فلج اندام را هم افزایش میدهند. از جمله این عفونتها میتوان به عفونت ویروسی سایتومگال یا عفونت انگلی توکسوپلاسموز اشاره کرد.
: تولد پیش از موعد و وزن کم هنگام تولد چه تاثیری بر بینایی نوزادان میگذارد؟
نوزادان نارس (زایمان زودتر از ۳۰ هفته) و نوزدان کموزن (وزن زیر ۱۵۰۰ گرم) باید برای مدتها بعد از تولد در انکوباتور تحتدرمان با اکسیژن قرار بگیرند. این اکسیژن ممکن است باعث رشد عروق غیرطبیعی در شبکیه نوزاد و بروز یک اختلال به نام «رتینوپاتی نوزادان نارس» شود. خوشبختانه امروزه با آگاهی از این موضوع، نوزادان نارس در همان ماههای اول توسط متخصص شبکیه معاینه میشوند. در این معاینه اگر عروق غیرطبیعی در چشم مشاهده شود، نوزاد باید تحتدرمان با لیزر قرار بگیرد.
: برای تشخیص کمبینایی مادرزادی در کودکان باید به چه نکاتی توجه کرد؟
مادر معمولا اولین فردی است که متوجه اختلال بینایی در نوزاد میشود. پدر و مادرها باید هر گونه وضعیت غیرطبیعی در ظاهر چشم نوزاد را جدی بگیرند. برای مثال در آبمروارید مادرزادی، فضای مردمک چشم به سفیدی میزند. گاهی درشت بودن بیش از حد سیاهی چشم نیز میتواند نشانه شروع آبسیاه مادرزادی باشد. آبمروارید و آبسیاه هر چه زودتر تشخیص داده شوند و مورد درمان قرار بگیرند، کودک در آینده دید بهتری خواهد داشت.
: آیا برای کمبینایی مادرزادی راه درمانی هم وجود دارد؟
در حال حاضر برای بیماریهای مادرزادی شبکیه و عصب بینایی درمان موثری وجود ندارد. امید است که با پیشرفت علم بتوان در آینده این بیماریها را تحتدرمان قرار داد، اما بیماریهای قرنیه مثل آبمروارید و آبسیاه قابلدرمان هستند. قرنیه نیز خود قابلپیوند است. البته آبمروارید و آبسیاه نیز اگر بهموقع تحتدرمان قرار نگیرند، دید بیمار بهطور کامل اصلاح نخواهد شد.
: تفاوت بین کمبینایی، نابینایی قانونی و نابینایی مطلق چیست؟
نابینایی مطلق به وضعیتی گفته میشود که فرد در آن حتی قادر به درک نور نیست. نابینایی قانونی با نابینایی مطلق تفاوت دارد. در نابینایی قانونی، میدان بینایی از ۱۰ درجه کمتر و دید فرد از یکدهم پایینتر است. بسیاری از افراد کمبینا در گروه نابینایان قانونی قرار میگیرند. لازم به ذکر است افراد سالم در قسمت خارجی چشم ۷۰ تا ۸۰ درجه میدان بینایی دارند. در قسمت بالایی چشم نیز بهدلیل وجود ابرو، میدان بینایی به ۳۰ تا ۴۰ درجه میرسد. میدان بینایی در سمت کناری چشم و بینی هم حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه است.
مسیحا: بهدلیل مشکل بینایی مادرزادیام نمیتوانم رانندگی کنم
نیما مسیحا با حضور در برنامه «دورهمی» از مشکل مادرزادی که در بینایی دارد، پرده برداشت و از اوضاع نامناسب موسیقی انتقاد کرد. او گفت: «بهدلیل مشکل چشمی مادرزادیام نمیتوانم رانندگی کنم و چهره افراد را از دور تشخیص بدهم.»
مسیحا در ابتدای برنامه درباره علل کمرنگ شدن حضورش در عرصه موسیقی چنین توضیح داد: «حقیقت این است که این وضعیت عمدی نبوده و اتفاقاتی افتاد که زمینهساز آن شد. من جزو اولین گروه خوانندگان پاپ بودم که در دهه ۷۰ کارم را آغاز کردم، اما با تغییر شرایط تصمیم گرفتم در حوزه پاپ کمتر کار کنم و سراغ موسیقی کلاسیک بروم.»
این خواننده درباره برنامه آینده خود توضیح داد: «دوست دارم آثار بیشتری از خودم به جا بگذارم و برنامههایی برای اجرایهای زنده و تنظیم آلبوم دارم.»
مسیحا درباره موسیقی و خوانندگان امروزی گفت: «دل پری داریم. ما خوراک شنیداری به مخاطب میدهیم و به نظرم خوراک خوبی برای مردم فراهم نکردهایم. خیلی از خوانندگان خارج از نت میخوانند و مردم هم استقبال میکنند و اتفاق خاصی هم نمیافتد.»
او درباره بابک بیات و خاطراتی که با او داشت، گفت: «خیلی گفتن از این هنرمند سخت است. او یک دریای بسیار گسترده بود، خیلی شاگردی او برایم افتخار است و من احساس و سبک خواندن را از او آموختم.» این هنرمند درباره ماجرای عاشقشدنش گفت: «یک نسبت دوری با همسرم داشتیم و خیلی سریع ازدواج کردیم. اول یک انگشتر خریدم و مانند فیلمها زانو زدم و پیشنهاد ازدواج دادم و قبول شد.»
این خواننده درباره خوانندگانی که در خلوتش به صدایشان گوش میدهد، گفت: «حمید حامی دوست خیلی خوب من است و صدایش را دوست دارم.» مسیحا با اشاره به اینکه خود را فردی خوشبخت میداند، افزود: «اگر اوضاع موسیقی کشورمان بهتر از این بود خیلی بیشتر احساس خوشبختی میکردم.»
او در پایان در مورد مشکل مادرزادی که در زمینه بینایی داشت، گفت: «اولین بار است که این مطلب را بیان میکنم و دلم نمیخواست کسی برای این موضوع به من ترحم کند. من یک مشکل چشمی مادرزادی دارم که سالهای زیادی است با آن درگیر هستم و نمیتوانم رانندگی یا از خیابان عبور کنم. مجبورم تمام ترانههایم را حفظ کنم چون نمیتوانم از رو بخوانم و نمیتوانم چهره افراد را از دور تشخیص بدهم. به همین دلیل موضوع خیلی از دوستان از من ناراحت و دلگیر میشوند که چرا به آنها توجه نمیکنم، درحالی که نمیدانند این مشکل را دارم.»
از اختلال دید چه میدانید؟
وجود نقص یا اختلال یک یا چند عضو حسی، اختلال حسی خوانده میشود و افراد با این اختلال بدون کمکهای پزشکی، اجتماعی، تربیتی و آموزشی مخصوص، قادر به سازگاری مطلوب اجتماعی نیستند. اختلال بینایی یک واژه کلی و نشانگر یک ناتوانی در دیدن است و میتواند از نظر پزشکی خفیف و قابلاصلاح مانند نزدیکبینی، دوربینی یا شدید و غیرقابلاصلاح مانند کوری یا ضعف شدید بینایی باشد.
نابینایی ممکن است ناشی از بیماری مادرزادی مانند آب مروارید مادرزادی، سیفلیس مادرزادی، سرخجه مادر در دوران بارداری یا اکتسابی مانند تراخم، کنده شدن شبکیه، آتروفی عصب بینایی، زخمهای قرنیه، نبود ویتامینA، تصادف، ضربه و… باشد. با توجه به اینکه تقریبا یکسوم کل الیاف شبکه ارتباطات حسی انسان را رشته بینایی تشکیل میدهد و چنین وضعی در هیچ یک از حواس دیگر مشاهده نمیشود، باید انسان را یک موجود بصری توصیف کرد تا سمعی و به همین علت نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر در انسان ناتوانی ایجاد میکند.
متداولترین تعریف نابینایی
نابینا کسی است که بینایی او باوجود برخورداری از امکانات چشمپزشکی مانند عینک و… در ۱ چشم یا هر ۲ چشم کمتر از دهدهم باشد. به عبارت دیگر، آنچه را که با چشم عادی میتوان در ۲۰۰ قدمی دید، فرد نابینا فقط قادر است در ۲۰قدمی یا نزدیکتر ببیند.
در واقع بسیاری از دانشآموزانی که به علت نقص بینایی قادر به استفاده از کتب معمولی مدارس نیستند و از نظر آموزشی نابینا محسوب میشوند تا حدودی از قدرت بینایی برخوردارند.
گروهی از افرادی که دارای نقص بینایی هستند اما میزان دید آنها از ۲۰۰/۲۰ بیشتر و از ۷۰/۲۰ کمتر است، جزو افراد نیمهبینا محسوب میشوند.
البته برای افراد نیمهبینا تواناییهای مختلف از نظر حداکثر بهرهمندی از بینایی و برای افراد نابینا در زمینه بهرهمندی از برنامههای آموزش و پرورش روشها و وسایل خاصی از قبیل چاپ و کتب با خط درشت و خط بریل و… تدارک دیده میشود. به عبارت دیگر، از نظر آموزش کودک دانشآموزی نابینا یا نیمهبینا محسوب میشود که قادر به استفاده از کتابها و برنامههای عادی آموزش و پرورش نیست و لازم است برای او روشها و وسایل ویژهای تدارک دید.
معمولا معلم در کلاسهای مخصوص دانشآموزان نابینا و نیمهبینا با ۳ گروه مختلف از دانشآموزان مواجه است:
یک گروه از دانشآموزان کسانی هستند که به هیچوجه قادر به استفاده از حس بینایی نیستند و لاجرم باید از طریق کلامی و روشهای حسی در امر آموزش و پرورش آنها تلاش کرد.
گروه دوم کسانی هستند که باوجود اینکه دچار نقص بینایی هستند میتوانند تا حدودی از طریق حس بینایی بیاموزند.
گروه سوم دانشآموزانی هستند که باید از راهها و روشهای مختلف (بینایی، شنوایی و لامسه) به آموزش و پرورش آنها پرداخت.
علل عمده کم بینایی
به طور کلی، عمدهترین مشکلات حس بینایی در نتیجه نارساییها و اشتباهات انکسار نور است.
نزدیکبینی، دوربینی و تاربینی از جمله خطاهای انکسار نور است و میتوانند عوامل مهمی در ایجاد نقیصه بینایی باشند. البته این قبیل نارساییهای بینایی معمولا با عینکهای مختلف قابلاصلاح و جبران است.
کنار نارساییهای مذکور از جمله عوامل مهم دیگر که در ایجاد نقص بینایی موثرند، عبارتند از: تراخم، آبسیاه، آبمروارید و بیماری قند .
اختلال بینایی میتواند بهعلت جراحات، تصادفات مغزی و مسمومیت الکلی و بیماریهای عصبی دیگر مثل مننژیت، تومورهای مغزی و نبود ویتامینA و دهها عارضه دیگر باشد.
آنچه معلمان باید درباره آموزش به دانشآموزان نابینا و کمبینا بدانند
اگر دانشآموزان نیمهبینا در مدارس عادی مشغول به تحصیل هستند، معلمان مسوولیت خاصی در توجه به این قبیل کودکان بر دوش دارند. این کودکان در کلاس درس معمولا رفتارهای خاصی از خود نشان میدهند و معلم باید کاملا مراقب و از مشکل کودک آگاه باشد و در صورت بروز هر نوع مساله او را به مراکز مربوط ارجاع دهد.
بعضی از علایم ضعف بینایی کودکان و دانشآموزان نیمهبینا از این قرارند:
۱) سعی میکنند بر تاربینی چشمان خود فائق آیند.
۲) پلکهایشان به طرف پایین است.
۳) شدیدا چشمان خود را مالش میدهند.
۴) در خواندن مطالب و در انجام اموری که مستلزم استفاده از چشم است، با مشکل روبرو هستند؛ حساس هستند و خیلی زود، مخصوصا وقتی که از نزدیک کار میکنند، تحریک میشوند.
بنابراین معلم باید به ۴ علامت فوقالذکر توجه داشته باشد و وسایل و تسهیلات لازم را برای کودک نیمهبینا فراهم کند؛ مثلا اگر چشم راست کودک دچار ضعف بینایی است، او را در سمت راست کلاس قرار دهد؛ به طوری که چشم راست کودک به طرف دیوار کلاس باشد و چشم دیگر او به سمت فضای کلاس.
در برخورد با کودکان نابینا باید نکتههای زیر مورد توجه قرار گیرد:
۱) باید با این کودکان طوری برخورد کرد که گویی هیچ تفاوتی با سایرین ندارند.
۲) آنها را باید با نام صدا زد و بهتر است خود را هنگام صحبت معرفی کرد.
۳) همواره باید اجازه دهید تا جایی که کودک میتواند، خودش کارهایش را انجام دهد.
۴) هنگام صحبت کردن در روبروی او قرار گیریم.
۵) از جابجایی وسایل کودک نابینا باید پرهیز کنیم زیرا آنها با توجه به حافظه خود به راحتی میتوانند آنها را بیابند.
۶) باید از مقایسه افراد نابینا با همسالان بینای آنها بپرهیزیم.
۷) کودک نابینا را باید در فعالیتهای مختلف شرکت دهیم. البته باید توجه کنیم که این فعالیت جزو آن گروه از فعالیتها باشد که او میتواند از عهده آن برآید و در آنها شرکت کند.ضمنا باید کودک نابینا را در تحرک و جهتیابی مستقل کمک کرد. از جمله برنامههای آموزشی لازم، دادن مشاوره و آموزشهای لازم به والدین این کودکان است.
اصولا حضور کودک معلول در خانه مسایل خاصی را به دنبال دارد.
گذشته از رفتار والدین با کودکی که دچار مشکل بینایی است، چگونگی ارتباط و رفتار خواهران و برادران نیز با کودک معلول قابلتوجه و حائز اهمیت است:
۱) توجه کامل به تفاوتهای فردی در کلاس و آموزش انفرادی: معلم تمام تفاوتهای فردی دانشآموز نابینا اعم از میزان نارسایی نابینایی، سن وقوع نابینایی، سوابق و وضعیت خانوادگی، تفاوتهای هوشی و مسائل و ویژگیهای فردی کودک را باید در نظر داشته باشد.
۲) تدارک اشیا و وسایل ملموس در برنامههای آموزشی: افراد نابینا اطلاعات و دانش خود را عمدتا از طریق شنیدن و لمس کردن بهدست آوردند. بنابراین ضروری است هنگام آموزش حتیالامکان اشیاء و وسایلی که قابللمس باشد در اختیار آنها قرار گیرد.
۳) توجه به کلیت و جامعیت برنامههای آموزشی: معلم برای آشنا کردن دانشآموزان نابینای خود با مسائل و واقعیتهای محیط خارج لازم است در تدارک برنامههای آموزشی به تجارب هماهنگ و یکپارچه و رابطه امور نسبت به هم توجه داشته باشد. یعنی به جای صحبت کردن از یک اداره واحد، از تعداد واحدهای شهر صحبت کند و به جای بحث روی یک چیز از یک واحد از کل واحد بحث کند؛ یعنی به یکپارچگی و کلیت موضوعات توجه داشته باشد.
۴) ایجاد محرکها و انگیزههای فوقالعاده: والدین در منزل و معلم در کلاس و مدرسه باید برای حرکت و فعالیتهای مختلف ذهنی و بدنی کودک انگیزهها و محرکهایی ایجاد یا با برنامه ورزشی مطلوب زمینه ظهور چنین انگیزههایی را فراهم کنند چون کودک نابینا اشیاء را نمیبیند بنابراین برای به دست آوردن آنها تلاش هم نمیکند پس انگیزه لازم را برای برخورد با آنها ندارد که این خود باعث میشود تعامل کودک با محیط فیزیکی کم شود و نتیجه آن ضعف فعالیتهای مطلوب ذهنی است.
آموزش کودکان مبتلا به اختلالات بینایی به محیط مناسب و مهارت آموزشی موثر احتیاج دارد. بیشتر کارشناسان آموزشی معتقدند تغییراتی مورد نیاز است تا اینگونه کودکان را بتوان در کلاسهای عادی آموزش داد.
نکته مهم این است که این گروه از دانشآموزان با توجه به اینکه ممکن است کاملا نابینا باشند یا مقدار خیلی کمی از بینایی آنها باقی باشد، به سایر روشهای حسی متکی هستند. معلمان باید در آموزش به این کودکان به این نکته توجه کنند.
منبع: سلامت
کم بینایی
The post علل مادرزادی در کم بینایی چیست؟ appeared first on روزگار.
January 01, 2017 at 03:03PM
No comments:
Post a Comment